Gute Nacht Freunde,

es wird Zeit für mich zu gehen... 

Als de Bommelse Appeldag is geweest weet je dat het seizoen definitief voorbij is. Nu resten ons vooral nog die sombere, doodstille dagen waarbij de ochtendschemering ongemerkt overgaat in de avondschemering, zoals vandaag, met soms een constante, zacht druilende motregen, of juist woeste herfststormen, striemende slagregens, snerpende kou...nou ja, u weet het wel.

Het weer was niet onaardig en de Bommelse Appeldag in de zelfplukboomgaard trok gemotiveerde bezoekers. Ook de laatste honing vond gretig aftrek.

Boomgaardbeheerder Wouter van Teeffelen vertelde dat de vruchtzetting in april/mei van dit jaar niet optimaal was geweest, resulterend in minder fruit aan de boom. Hij heeft dit keer dan ook minder ruchtbaarheid gegeven aan de zelfplukdagen, waarbij ook vanwege de coronamaatregelen de opkomst nu eenmaal beperkt moest blijven. Een duidelijk waarneembare trend is wel het groeiende enthousiasme over het adopteren van een vaste, eigen boom die dan desgewenst zelf gesnoeid kan worden, eventueel na een snoeicursusje van Wouter.

Brias en de gelukkige imker

In de imkerwereld bestaat er geen ander woord dat zo'n blije klank heeft dan 'brias'. Brias is de afkorting van BRoed In Alle Staten, dus gesloten cellen met broed en open cellen met larfjes en met eitjes. Als je dat in een kast aantreft weet je zeker dat er een leggende koningin is en hoef je verder niet meer te zoeken en het volk te storen. 

Brias: een vlak met gesloten broedcellen, eromheen aan de linker rand larfjes in open cellen (4 tot 7 dagen oud), weer daaromheen verder naar links cellen met pas gelegde eitjes (0 tot 3 dagen oud), die hier niet goed zichtbaar zijn. Mooi zo, de kast kan dicht.

Ik deed deze week voordat de herfst en winter ingaan nog een allerlaatste controle in negen kasten en in zeven daarvan trof ik brias aan. In de overige twee niet. Zo laat in het seizoen hoeft dat niet per se verontrustend te zijn, want de koningin kan al een broedpauze hebben ingelast. Om toch zeker te weten of Hare Majesteit aanwezig is, kun je dan een moerproef doen door een broedraam zoals op de foto over te hangen in deze twee kasten. Als de bijen zonder HM zitten zullen ze enkele cellen met jonge larfjes beslist uitbouwen tot koninginnencellen, om zo het volk alsnog te redden van een wisse dood. Vandaag, na vier dagen, bleek bij de nacontrole dat ze er niets mee deden. Alles goed dus.

De bijen die nu in de kasten zitten zijn winterbijen, deze moeten de lange winterperiode overbruggen en kunnen wel 5 tot 8 maanden blijven leven, veel langer dan de bijen in de lente en zomer (4 tot 7 weken). Winterbijen hoeven eigenlijk niets te doen, alleen honing verorberen, de woning op orde houden en zorgen dat ze er zijn als in februari het lenteseizoen weer begint. Ze brengen dan het eerste stuifmeel binnen, verzorgen het nieuwe broed en maken al snel plaats voor nieuwe bijen. Die moeten juist wel flink aan de bak en gaan niet lang mee, de eersten blijven amper vier weken leven. Ja, in zo'n bijenvolk wordt volop geboren en gestorven.

Pompoenenmarkt in de kasteeltuin

Pompoenen zover het oog reikt

Afgelopen zonovergoten zaterdag werd in de kasteeltuin bij het Huis Neerijnen de befaamde pompoenenmarkt gehouden, mèt coronaregels. Ik was er wel maar ook weer niet, want door eerder gemaakte afspraken kon de honing hier dit jaar niet worden verkocht. Volgend jaar beter. Een andere gelegenheid doet zich nog voor op de Bommelse Appeldag in de zelfplukboomgaard op 17 oktober, hoewel veel potten inmiddels al aan de man zijn gebracht.

Zo langzamerhand is het bijenseizoen nu wel voorbij. Alleen op Bommels Buiten bij de Hurnsche Kil vliegen de bijen nog enthousiast, doordat er binnen een cirkel van amper 100 meter nog massaal planten in bloei staan. Volgend jaar wil ik proberen om het bloemige karakter van de tuin in de honingpotten te vangen. Dat zou moeten kunnen door rond half augustus alle honingramen uit de kasten te halen, alle daarna gehaalde nieuwe honing rond begin oktober te oogsten en dan de oude ramen weer terug te plaatsen.

De koninginnenteelt verliep dit jaar zeer voorspoedig. Op drie bijenstanden zijn nu negen volken ingewinterd, zes daarvan hebben een nieuwe koningin. Volgend jaar is dat gunstig, want volken met een jonge koningin hebben minder neiging tot zwermen en halen in het algemeen enthousiaster honing. Helemaal zeker is dat niet want volken kunnen gemakkelijk ontevreden zijn over zo'n 'gekweekte' koningin waar die imker zo blij mee is en dan kiezen voor eentje van eigen makelij (in een zgn. 'stille moerwissel'). We gaan het zien.

Zomerhoning

 

De kleur is nagenoeg gelijk en ook de smaken ontlopen elkaar niet heel veel, misschien de invloed van de extreme hitte van de afgelopen weken? In elk geval is de zomerhoning weer verkrijgbaar in twee varianten, van de locaties zelfplukboomgaard Zaltbommel en Huis Neerijnen. De hoeveelheden zijn beperkt omdat de hittegolf erg nadelig uitpakte voor de zomerdracht. 

Door de coronamaatregelen zal de gebruikelijke verkoop zoals op de pompoenenmarkt in Neerijnen en de zelfplukdag in de boomgaard in Zaltbommel zeer waarschijnlijk komen te vervallen. Wie graag rechtstreeks wil bestellen kan een berichtje achterlaten op deze blog, bellen via telnr. 0613931923 of mailen naar jan.vernooy appenstrt planet.nl. Geniet ervan.

Afscheid van de Boterkampen

 

Twee bijenkasten staan klaar voor vertrek morgenochtend vroeg: na 7 jaar neem ik afscheid van de bijenstand op de Boterkampen.  Vier bijenstanden bleek toch wat bewerkelijk voor mij alleen om met zorg bij te houden. Voor de beginner die ik toen was, was dit wel een aantrekkelijke plek: midden in de natuur en volop ruimte rondom, zodat ik niemand overlast zou bezorgen als er wat mis zou gaan. 

 

Ik zal ze missen, de troepen overvliegende ganzen, de zilverreigers en ooievaars in de weilanden vlakbij, de reeën die snel en schichtig de Zeedijk oversteken vanuit de Lieskampen. En ja... die schrikwekkende Apache helikopters die rustig tien minuten lang op amper vijf meter boven je hoofd 'stationair blijven' komen oefenen, die mis ik als kiespijn.

Ik houd wel hetzelfde aantal bijenvolken aan maar nu op 'maar' drie plekken: bij Huis Neerijnen, in de zelfplukboomgaard bij Zaltbommel en op BommelsBuiten bij de Hurnsche Kil. De bijenstand in de Boterkampen blijft in beheer bij de Bijenvereniging Bommelerwaard, voorlopig wordt hij gebruikt door collega Hans Weyman. Als het zo uitkomt kan ik er nog een volkje 'parkeren' of er tijdelijk een kweekvolk neerzetten. 

 

Verhuizing naar Bommels Buiten

Eind juni zijn de twee bijenvolken in Haaften verhuisd naar de groenten- en bloemenkwekerij Bommels Buiten in de buurtschap Oensel, pal tegen de dijk rond de befaamde Hurnsche Kil, met zo'n 450 ha de grootste uiterwaard in de streek.

Twee volwaardige bijenvolken en een kweekvolkje voor een nieuwe koningin, midden in een veld vol wilde bloemen

Pronkstuk op de kwekerij is de gerestaureerde en verbouwde vervallen kas, flink groot en hoog en geschikt gemaakt als accommodatie voor bijeenkomsten e.d.

BommelsBuiten is de nog maar kort geleden opgezette groenten- en bloementuin die verbonden is aan het restaurant Bommels Bakhuys van Simon Fust en Carlijne van Santvoort aan de Gamerschestraat in Zaltbommel. Onder het motto ‘bewust, lokaal, ambachtelijk’ worden hier groenten en fruit gekweekt die dezelfde dag nog als ‘plat du jour’ op het bord van de gasten kunnen verschijnen. 

Een bruidsboeket van BloemenvanBuiten,
gekweekt op de tuin (foto Aline Bouma)

Bijen zijn hier natuurlijk op hun plek te midden van die weelde aan bloemen en planten. Maar zeker telt ook mee dat de vliegafstand tot de uitgestrekte Hurwenense uiterwaard (website zodenaandedijk) hier wel heel kort is: in de vroege lente duiken de bijen meteen over de dijk de wilgen en meidoorns in rondom de Kil, direct achter de dijk. En in de zomer groeit hier een grote variëteit aan bloemen en planten, op zo’n 450 ha puur natuur. Zie in de banner ook de pagina De bijenstanden per locatie.

Een van de vele plassen in de Hurnsche Kil, een prachtig buitendijks gebied waarin je gemakkelijk een hele dag kunt ronddwalen

 

Een feestmaal

In de tuin bij Huis Neerijnen is naast het pompoenenveld een uitbundige bloemenweide van flink formaat ingezaaid, met o.a. Phacelia en koolzaad. Planten waar bijen dol op zijn. Volgend jaar komen op dit stuk weer pompoenen, zodat parasieten geen kans krijgen. 

Daar staan ze weer...

...fier in het gelid

De honingoogst van juni 2020 staat geslingerd en wel klaar voor de verkoop. Dit jaar zijn er drie varianten/locaties met elk hun eigen label/productcode: regio Haaften/Tuil, Landgoed Neerijnen/Waardenburg en regio Gameren/Zaltbommel. De bijen van de Zandweg in Waardenburg zijn deze winter verhuisd naar dichtbij Huis Neerijnen, hun honing bevat ook nog enige zomerhoning van 2019 en is daarom iets donkerder van kleur.

Gekozen is deze keer om niet alle lentehoning ook in juni al te oogsten. De honing die de bijen na de zomer niet nodig blijken te hebben voor hun overwintering wordt eind augustus geoogst en verkocht als zomerhoning 2020. De voorraad is daarom nu beperkt. Bestellingen zijn mogelijk door te bellen/whatsappen naar 0613931923, een e-mail te sturen naar jan.vernooy rappenstaartje planet.nl of door hieronder een reactie te posten.

Wennen en harmoniseren

Zeven kastjes koel en donker weggezet in de achtertuin; achteraan drie 3-ramers, dan drie 6-ramers en vooraan het Kirchhainer kastje

Update van de laatste post: acht koninginnen zijn inmiddels geoogst, zeven zijn er ondergebracht in kleinere 3-raams kastjes en in 6-raams kastjes met een piepschuim vulblok op de foto. De kastjes zijn koel en donker weggezet met de vliegopeningen dicht, want de bijen moeten eerst vijf dagen lang harmoniseren en aan elkaar en aan hun koningin wennen. Na die vijf dagen komen de kastjes op hun definitieve plek en gaan de vliegopeningen open. De bijen gaan dan voedsel verzamelen en de koningin vliegt uit om een aantal keren in de lucht met darren te paren en bevrucht te worden. Daarna verlaat ze de kast in principe niet meer. Het kastje helemaal vooraan is een zgn. Kirchhainer, een piepklein kastje met maar een koffiebekertje bijen plus hare majesteit, maar in principe niet verschillend van de andere. Hier zal het opkweken wat langer duren.

De achtste koningin heb ik bij het oogsten in het pleegvolk achtergelaten. Door de plotselinge aanwezigheid van al die koninginnendoppen kan een pleegvolk zwermneigingen krijgen. De oude koningin was niet meer te vinden en de bijen hadden zelf volop zwermcellen aangezet, die echter nog niet waren uitgelopen. Geen nood: ze voelen zich moerloos en zijn in afwachting van een koningin, die ze nu dus meteen op een presenteerblaadje aangeboden kregen. Zo'n heel jonge koningin is nog geurloos, de bijen zullen haar aanvankelijk amper opmerken. Na een paar dagen van harmonisatie worden de feromonen wel merkbaar en zullen de bijen hun meesteres opjutten om op bruidsvlucht te gaan. Ook weer spannend.

Koninginnen bij de vleet

Alles draait om de koningin in een bijenvolk, voor een imker is het dan wel prettig als je daar zelf invloed op hebt. Je kunt het ook op zijn beloop laten, want een volk kan zelf een nieuwe koningin 'fabriceren' als het niet tevreden is over de oude (via een zogenaamde 'stille moerwissel'). Op de genetische eigenschappen heb je dan echter niet veel invloed. En in een dichtbevolkt land als Nederland willen we bijvoorbeeld graag zachtaardige bijenvolken die geen overlast geven en die niet te snel gaan zwermen. Dat kan, maar dan moet je zelf aan de slag.

Bij een collega-imker die lid is van de Vereniging van Carnica Imkers (zie de website hier) heb ik vandaag een tiental doppen met larfjes van 1 dag oud opgehaald. Carnica is een bijenras dat bekend staat om zijn zachtaardige karakter en eigenschappen als zwermtraagheid en raatvastheid (ze vliegen niet meteen op als je als imker bezig bent). Deze doppen werden op een lat van een speciaal kastraam gedrukt en dit raam is vandaag tussen andere broedramen gehangen in een sterk 'pleegvolk'. De werkbijen zullen de larfjes voeden met zgn. 'koninginnengelei'' en warm houden, zodat ze uitgroeien tot koninginnen. Tien stuks maar liefst, als alles naar wens gaat. Zulke koninginnen breng je dan groot in kleine kastjes met kweekvolkjes die je bijvoorbeeld aan het eind van het seizoen samenvoegt met een ander volk.

Speciaal raam voor koninginnenteelt, met het rooster aan één kant (het andere rooster wordt later ingeschoven). In de doppen zitten de larfjes. Bij inzoomen is het eerste randje van de aan te bouwen wasdop nu al zichtbaar, op de eerste dag.

Deze kooitjes worden na de eerste vijf dagen rondom de doppen aangebracht, samen met wat honingdeeg zodat de koningin de eerste uren niet verhongert.

Het is hierbij oppassen geblazen want koninginnen zijn strijdbaar. Als de bestaande koningin van het pleegvolk bij de doppen kan komen, zal ze de nieuwe koninginnen doodsteken. Dat is te voorkomen door de broeddoppen binnen koninginnenroosters (zie de foto) te houden: wel toegang voor werkbijen, niet voor de koningin. Maar binnen de roosters kan evengoed de pleuris uitbreken: de eerste koningin die uitloopt zal al haar later uitkomende soortgenoten zonder pardon naar de andere wereld helpen. Dat is weer te voorkomen door na vijf dagen, als alle doppen gesloten zijn, rondom elke dop een eigen kooitje aan te brengen. Ja, het is een secuur werkje en het luistert nauw.

Na elf dagen zullen alle doppen uitgelopen zijn en zit er in elk kooitje een koningin die wordt 'geoogst'. Er gaat een kleurmerkje zodat ze gemakkelijk terug te vinden is en om het geboortejaar aan te duiden. De koninginnen worden dan in kleine volkjes gezet in drieraams kastjes met een raam uitlopend broed en een raam voer/stuifmeel: de bevruchtingsvolkjes. Want... de prille koningin is nu nog onbevrucht en moet eerst nog wel de lucht in om te paren met in de omgeving vliegende darren. Ook weer een vrij hachelijke onderneming (het weer, vogels), wie zei dat het leven eenvoudig was?

Eén vraag die zich opdringt is: hoe weten de werkbijen dat ze koninginnengelei moeten voeren, waarom geven ze geen gewoon voedsel aan deze larfjes zodat er werksters worden geboren? De simpele reden is dat ze gewend zijn dat cellen voor werksters horizontaal staan. Deze (cel)doppen staan verticaal, dat geeft het gewenste signaal. Als de bijen in bijzondere situaties zelf zwermcellen, moerwisseldoppen of 'redcellen' maken, hebben deze ook altijd een verticale positie.

Geef ze de ruimte

In Haaften staan de bramen nu op het punt om te gaan bloeien. De kasten staan hier op een flinke aanplant van zachtfruit en vorig jaar werd ik verrast door de plotseling op gang gekomen honingstroom. De bijen dragen rücksichtlos naar binnen wat ze maar kunnen, ook de hele broedruimte moest eraan geloven. De koningin heeft dan geen celruimte meer om eitjes te leggen en dan is het al snel te laat: het volk ging zwermen.

Dit jaar ben ik goed voorbereid, misschien zelfs iets te. Hier de huidige opstelling: onder het koninginnenrooster maar liefst 2,5 bak broedruimte, de bijen zullen het teveel aan ruimte hier (bovenin) ook gebruiken voor honingopslag. Boven het rooster is er sowieso 1,5 bak aan ruimte voor honingopslag. Laat ze maar komen.

In afwachting van de de bloei van bramen

Grote schoonmaak

Voor de bijen is het voorjaar deze week echt aangebroken, de honingstroom komt nu op gang. Tot nu toe werd er vooral nog voedzaam stuifmeel gehaald waarmee ze na die lange winter op krachten komen. Alle voorbereidingen worden nu getroffen voor een bijna explosieve groei van het volk. Dat is mooi te zien op de onderstaande foto van een varroa-/ventilatieplank onder in de kast. Klompjes stuifmeel vallen vanaf de tien raten soms naar beneden in 'straatjes' en aan de kleur kun je zien om welke bomen het gaat: geel is vooral de wilg, oranje is paardenbloem, donkerrood is de paardenkastanje, grijs is Viburnum tinus, een tuinplant met witte bloemen die nu volop bloeit enz. Verder blijkt dat er in de nieuw geplaatste kamers driftig wordt schoongemaakt en gepoetst, op de foto hieronder zie je dat vooral uiterst links en de kortere straatjes vanaf het derde straatje vanaf links. Gekristalliseerde honing wordt weggehaald, losse wasdeeltjes moeten eruit en achtergebleven stukjes vlies in de broedcellen van vorig jaar worden verwijderd. Elke schoongemaakte broedcel of honing-/stuifmeelcel vertoont uiteindelijk een zachte, doffe glans. Allemaal ter voorbereiding op het nieuwe seizoen. Voor de bijen staat honing halen daarbij niet eens op de eerste plaats, een gezond volk wil vooral flink groeien en uiteindelijk zwermen.

Een beeld van de varroaplank in het vroege voorjaar. Normaliter dient deze plank om vooraf aan een eventuele bestrijding het aantal varroamijten in het volk te tellen, de blauwe lijnen maken dat wat gemakkelijker.

Live webcam en een spectaculaire time-lapse videofilm

National Geographic wist in een time-lapse film van iets meer dan 1 minuut de ontwikkeling van eitje tot larf tot pop tot volwassen werksterbij samen te vatten, iets wat in werkelijkheid 21 dagen in beslag neemt. Klik op de link hieronder en sla eventueel het voorafgaande filmpje van 30 seconden over. Er is commentaar bij in het Engels, zet dan wel de geluidsknop aan.

Time-lapse van 21 dagen ontwikkeling werkster


Op de website bienenjournal.de is sinds jaar en dag ruimte ingeruimd voor een live Webcam Duitse honingbijen. De bijenkast staat in de wijk Wilmersdorf in Berlijn, eigenlijk midden in de stad. Er gebeurt niet altijd iets, maar in het voorjaar en in de zomer geeft dit een heel aardige indruk van het drukke bijenleven. Als het wat kouder wordt krijg je juist een beeld van de verliezers: bijen die verkleumd terugkeren, darren die van de vliegplank worden gegooid nu het bijenseizoen voorbij is enz. De camera staat gericht op de vliegopening.

En toen vlogen ze weer...

Nog maar 5 februari en daar gaan ze weer. Een video van een van de twee bijenvolken in Haaften, ze hebben er zo te zien zin in. Warm was het vandaag met ca. 8 graden Celcius niet echt maar wel heel zonnig. Toch weer iets vroeger dan vorig jaar, toen kwamen ze op 14 februari pas echt buiten.

Een nieuwe stek in Neerijnen

Enkele weken geleden zijn de twee bijenvolken in de tuin van de woonboerderij van Peter en Marieke aan de Zandweg in Waardenburg verhuisd naar de tuin langs de laan bij het Huis Neerijnen op het landgoed Neerijnen/Waardenburg, zo'n 1200 meter verderop. Dit is met recht een toplocatie, een stek waar ik sinds jaar en dag graag heb willen staan. De bijen staan hier pal op het zuiden voor een met druivenranken begroeide tuinmuur. Meer variatie in de directe omgeving is bijna niet mogelijk: een weelderig loofbomenbos, hoogstamboomgaarden, kruidenrijke glanshavergraslanden in uiterwaarden met wilgen en meidoornhagen, braambossen langs bosranden, weilanden, fuitteelt, noem het allemaal maar op. Zie verder ook de pagina "De bijenstanden per locatie".

De twee bijenvolken (rechts) voor de zuidmuur in Neerijnen, ik sta hier samen met een collega-imker

Het Huis Neerijnen dateert van rond 1600. Tot voor kort was dit het gemeentehuis van de gemeente Lingewaal maar niet meer sinds deze is opgegaan in de gemeente West Betuwe